Historische kleuren / Ultramarijn

Vroeger hadden kunstenaars niet zoveel pigmenten…En wat ze hadden was ontzettend duur. Tegenwoordig kunnen we kiezen uit duizenden kleuren op het gebied van acryl en olieverf. In de middeleeuwen bestonden er ongeveer 18 pigmenten. Rembrandt bijvoorbeeld gebruikte voor zijn schilderijen 10 van deze pigmenten. Eigenlijk was de verf alleen beschikbaar voor de rijke mensen in die tijd. Rembrandt maakte zijn eigen verf. Veel kunstenaars in die tijd deden dat ook. Zijn schildersleerlingen mengden de verf. Er ging natuurlijk veel mis. Pas in 1845 kwamen de tubes met verf op de markt.

Verf bestaat uit drie belangrijke ingrediënten. De belangrijkste is natuurlijk het pigment. Bindmiddel en vulstof zorgen ervoor dat het pigment een homogene massa wordt.

Pigment

Pigment is een poeder wat vroeger werd gewonnen uit stenen, dieren of planten. Je begrijpt dat hier een heel proces voor nodig was, om het pigment uit het object te halen. Het blauwe pigment was in de middeleeuwen zo ongeveer de duurste kleur op aarde. Zelfs duurder dan goud. Gelukkig hebben we tegenwoordig synthetische kleuren die voor iedereen betaalbaar zijn. Wat zou Rembrand zich als een vis in het water hebben gevoeld in deze tijd!

Hieronder ga ik een aantal wetenswaardigheden beschrijven over historische kleuren / ultramarijn blauw. Mijn volgende blogjes zullen voorlopig even over historische kleuren gaan. Er is namelijk best veel over te vertellen.

Het blauwe goud

Ultramarijn wordt ook wel het blauwe goud genoemd. Van oorsprong is dit blauw afkomstig van een zeldzame half edelsteen de Lapis Lazulli.

Lapis Lazuli werd in de 15e eeuw door de Italianen uit Afghanistan meegebracht. .Deze fantastische, intens blauwe kleur heeft een uitmuntende lichtechtheid. Het pigment uit de steen is ontzettend duur en eigenlijk onbetaalbaar.

Om het pigment te te winnen uit deze steen, moest een buitengewoon bewerkelijk proces worden gevolgd. Stenen werden met de hand gemalen en van onzuiverheden ontdaan. De oude meesters uit deze tijd maakten het ultramarijn zelf. Door de steen eerst te verhitten en daarna te vermalen gaf de beste resultaten. Afghanistan is het land van herkomst waar dit pigment in de 7e eeuw al werd gebruikt in wandschilderingen.

Gelukkig werd er sinds 1826 een synthetische variant op de markt gebracht en kan elke kunstschilder deze geweldige kleur gebruiken.

Ultramarijn biedt tal van mogelijkheden om verrassende kleuren als violet te creëren. Dit komt door de rode sporen die door het blauw in de steen zijn verweven. Ultramarijn wordt ook veel gebruikt bij de zogenaamde glaceertechniek. Het blauw wordt gemengd met wit of gebruikt op een witte ondergrond. Er ontstaat dan een karakteristieke, helderblauwe kleur!

Johannes Vermeer

Een prachtig voorbeeld van een schilderij waar met ultramarijn is gewerkt, is “Het melkmeisje” van Johannes Vermeer uit het jaar 1660. Ook “Het meisje met de Parel” van dezelfde schilder, laat een fantastische blauw gekleurde doek zien.

“Meisje met de Parel” Het blauw van de hoofddoek werd door Johannes verkregen door ultramarijn met loodwit te mengen.

Blauw is een primaire kleur. Primaire kleuren kan nooit door vermenging worden verkregen. Blauw moet dus altijd worden gekocht.

Mengen met ultramarijn

Lichtblauw

Ultramarijn blauw is een fijne kleur om mee te mengen. Johannes Vermeer mengde deze kleur voor de hoofddoek van het meisje met de parel met loodwit. Loodwit is niet meer verkrijgbaar en verboden, omdat deze verf giftig is/was. Maar met zoveel witte tinten die er tegenwoordig zijn, kan een mooie lichtblauwe worden gecreëerd.

Zwart

Donkerblauw

Donkerblauw wordt verkregen door ultramarijn te mengen met zwart.

Groen (gedempt groen)

Door ultramarijn te mengen met geel ontstaat een gedempte groene tint

Violet (paars)

Paars krijg je door ultramarijn te mengen met rood. De menging mag niet 1 op 1 zijn. Altijd meer gebruiken van het blauw. Dat is nodig om een mooie, dieppaarse tint te krijgen. Violet is een lichte variant van paars. Deze krijg je door wit door het paars te mengen.

Eerste keuze

STABILO Pen 68 - Premium Viltstift - Ultramarijn Blauw - Doos 10 stuks

Bekijk de prijs

Tweede keuze

Amsterdam Standard Series Acrylverf Tube 120 ml Ultramarijn 504

Bekijk de prijs

OVERIGE TOPPERS

Old Holland Hoge Kwaliteit Olieverf 40 ml - Ultramarijn Blauw (A36)

Talens Art Creation Acrylverf Pot 750 ml Ultramarijn 504

Spraypaint - 512 Kobaltblauw Ultramarijn - Amsterdam - 400 ml

Cadence Glas- en Porseleinverf Opaque 45 ml Ultramarijn Blauw

Acrylverf - 512 Kobaltblauw Ultramarijn - Amsterdam - 250 ml

Cobra Artist Watervermengbare Olieverf 150mL 504 Ultramarijn

Waar wordt ultramarijn nog meer voor gebruikt?

Cosmetica

Ultramarijn is onschadelijk voor de huid en is daarom toegestaan om te gebruiken in de cosmetica. Blauwe oogschaduw en schmink kan gemaakt zijn met ultramarijn poeder.

De jurk van Maxima

Bij de inhuldiging van Willem-Alexander in 2013 droeg Koningin Maxima een fantastische blauwe jurk. Deze werd koningsblauw of Royal Blue genoemd. Uiteraard is deze kleur verkregen door ultramarijn te gebruiken tijdens het verven van de stof. Het blauw van de jurk sluit aan bij het rood en wit van de koningsmantel van Willem-Alexander. De Nederlandse modeontwerper Jan Taminiau ontwierp de jurk…

Mijn eigen kleurenpallet

Ook ik vind de ultramarijn tint een geweldige kleur. Ik heb deze kleur gebruikt in schilderijen maar ook in sommige tekeningen..

Zelf blauwe kleurstof maken

Wanneer je net zoveel van bakken houdt als van schilderen, dan is het leuk om zelf een blauwe kleurstof te maken. Deze kan gebruikt worden als afwerking van cake en koekjes. Ik heb zelf deze kleurstof nooit gemaakt, omdat ik niet zo’n bakwonder ben. Toch ga ik het een keer proberen te maken en dan misschien stiekem uitproberen op aquarelpapier of zo…

Het recept

Kook fijngesneden rode kool in water tot het vocht helemaal donkerpaars is gekleurd. Laat afkoelen en voeg een paar korrels zuiveringszout toe (baking soda). Het paars verkleurt naar blauw.

Andere blauwen zijn o.a.:

Kobaltblauw

Naar mijn idee lijkt kobaltblauw erg veel op ultramarijn.

Ceruleumblauw

Pruisisch blauw

Egyptisch blauw

Azuriet

Smalt

Schilderen met blauwtinten

De kleur blauw heeft een kalme uitwerking op mensen. Blauw straalt eerlijkheid, vertrouwen en betrouwbaarheid uit. In een blauwe kamer komen we helemaal tot rust. Dit zou ook wel is zo kunnen zijn, wanneer we een schilderij bekijken met veel blauwe tinten.

Blauw is voor lichaam en geest gunstig!

De zee en de lucht zijn blauw. Daarom wordt deze kleur geassocieerd met diepte en stabiliteit.

Nog een leuk weetje…Blauw onderdrukt de eetlust en zou een mannelijke kleur zijn. Dat mannelijke snap ik nog wel een beetje. Vroeger werd (en nog steeds) de geboorte van een jongetje gevierd met blauw. Denk maar eens aan beschuit met blauwe muisjes en de blauwgekleurde kadootjes. Maar dat blauw de eetlust onderdrukt…? Daar kan ik mij niet veel bij voorstellen 🙂

Veelgestelde vragen

Hoe wordt het blauwe ultramarijn ook wel genoemd?

Ultramarijn is een prachtige kleur! Deze kleur wordt ook wel het blauwe goud genoemd.

Hoe komt men aan het ultramarijn?

Het pigment werd gewonnen uit de Lapis lazuli steen en is ontzettend duur en eigenlijk onbetaalbaar.
Om het pigment te te winnen uit deze steen, moest een buitengewoon bewerkelijk proces worden gevolgd. Stenen werden met de hand gemalen en van onzuiverheden ontdaan. De oude meesters uit deze tijd maakten het ultramarijn zelf. Door de steen eerst te verhitten en daarna te vermalen gaf de beste resultaten.

Wat is één van de vele voordelen van ultramarijn?

Ultramarijn blauw is een fijne kleur om mee te mengen. Johannes Vermeer mengde deze kleur voor de hoofddoek van het meisje met de parel met loodwit. Loodwit is niet meer verkrijgbaar en verboden, omdat deze verf giftig is/was. Maar met zoveel witte tinten die er tegenwoordig zijn, kan een mooie lichtblauwe worden gecreëerd.

Waar wordt ultramarijn nog meer voor gebruikt?

Ultramarijn is onschadelijk voor de huid en is daarom toegestaan om te gebruiken in de cosmetica. Blauwe oogschaduw en schmink kan gemaakt zijn met ultramarijn poeder.

Wat doet de kleur blauw met een mens?

Greet

Leuk dat je geïnteresseerd bent in kunst en creatief bezig zijn. Ik ben Greet Bogaard, geboren in 1954 en getrouwd met Jan. Ik werk als auteur voor een tekstbureau en mede daardoor is het idee ontstaan om een website/blog te starten. De combinatie schrijven en kunst maken is helemaal mijn ding! Kunst maken en creatief bezig zijn doe ik bijna elke dag. Ik vind echt àlles leuk om te doen! Van beeldhouwen tot schilderen en tekenen. Maar ook het werken met inkt en pastelkrijt doe ik zeer regelmatig.

Lees meer